Stres u kotów schroniskowych

Czym jest stres?

Stres jest naturalnym mechanizmem, który pierwotnie miał na celu mobilizację organizmu do radzenia sobie z sytuacjami stresowymi, jak ucieczka przed drapieżnikiem.

Definicja stresu

Stres u kotów to złożona reakcja, w której kluczową rolę odgrywa oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). W odpowiedzi na stres organizm kota przechodzi przez kolejne etapy procesów neuroendokrynnych. Abyś lepiej to zrozumiał/a, podzieliłam to na kilka etapów:

1. Aktywacja podwzgórza

Podwzgórze to część mózgu odpowiedzialna za monitorowanie stanu organizmu i reagowanie na zmiany w otoczeniu. W sytuacji stresowej podwzgórze wydziela hormon uwalniający kortykotropinę (CRH). CRH działa jako sygnał alarmowy, który inicjuje kaskadę procesów mających na celu adaptację do nowych warunków.

2. Stymulacja przysadki mózgowej

CRH aktywuje przysadkę mózgową, która odpowiada wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). ACTH jest kluczowym związkiem przenoszącym sygnał stresowy z mózgu do gruczołów nadnerczy. Ten hormon wędruje z krwią, by dotrzeć do miejsca docelowego.

3. Działanie nadnerczy

ACTH dociera do kory nadnerczy, która zaczyna produkować glikokortykosteroidy. U kotów głównym hormonem wydzielanym w odpowiedzi na stres jest kortyzol. W mniejszych ilościach wydzielany jest także kortykosteron, który pełni uzupełniającą rolę w regulacji odpowiedzi stresowej.

4. Uwalnianie kortyzolu

Kortyzol jest hormonem stresu, który przygotowuje organizm do działania w czasie potencjalnie niebezpiecznych (stresujących) sytuacji. Reguluje metabolizm, udostępnia organizmowi zapas energii potrzebnych do działania i wspomaga funkcje odpornościowe. Jego działanie jest precyzyjnie kontrolowane, aby organizm mógł skutecznie radzić sobie z krótkotrwałym stresem bez zbędnego uszkodzenia narządów.

5. Mechanizm sprzężenia zwrotnego

Wysoki poziom kortyzolu uruchamia mechanizm sprzężenia zwrotnego. Podwzgórze i przysadka mózgowa otrzymują sygnał, by ograniczyć dalsze wydzielanie CRH i ACTH. Dzięki temu organizm unika przeciążenia i może powrócić do stanu równowagi, jeśli stresor zostanie usunięty.

Rola stresu w przetrwaniu i adaptacji

Mechanizmy stresowe miały za zadanie mobilizować ciało i umysł do radzenia sobie z zagrożeniem poprzez reakcję „uciekaj albo walcz”. W krótkoterminowych sytuacjach, takich jak konfrontacja z drapieżnikiem, aktywacja systemu stresowego zwiększała szanse na przetrwanie poprzez przyspieszenie tętna, wzrost ciśnienia krwi i zwiększenie dostępności energii (glukozy) w mięśniach.

Osobnicza podatność na stres

Nie wszystkie koty reagują na stres w ten sam sposób. Ich reakcje mogą być różne, w zależności od czynników genetycznych, środowiskowych oraz osobowości. Osobnicza podatność na stres może zależeć od:

• Doświadczeń z przeszłości — Koty, które miały trudne doświadczenia, jak porzucenie, trauma czy częste zmiany opiekunów, mogą być bardziej podatne na stres. U tych zwierząt reakcje stresowe mogą być bardziej intensywne i trwać dłużej.
• Temperamentu i osobowości — Podobnie jak u ludzi, niektóre koty są bardziej odporne na stres, a inne mniej. Koty o dominującym temperamencie mogą lepiej radzić sobie w sytuacjach stresowych, podczas gdy zwierzęta o bardziej lękliwej naturze częściej będą reagować intensywniej na potencjalne zagrożenia​.
• Środowiska wczesnorozwojowego — Okres wczesnej socjalizacji i habituacji kształtuje reakcję na stres w późniejszym życiu. Koty, które dorastały w stabilnym, spokojnym środowisku z dostępem do odpowiednich interakcji społecznych i bodźców, są mniej podatne na stres w dorosłości.

Przewlekły stres: wpływ na zdrowie i zachowania kotów

Przewlekły stres u kotów to stan przedłużającego się pobudzenia fizjologicznego i psychologicznego, który występuje, gdy zwierzę przez dłuższy czas doświadcza bodźców stresowych (stresorów), przekraczających jego zdolności adaptacji. W przeciwieństwie do stresu krótkotrwałego, który ma funkcję adaptacyjną i pomaga organizmowi radzić sobie w sytuacjach zagrożenia, przewlekły stres prowadzi do wyczerpywania się zasobów organizmu, co może skutkować negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia fizycznego i psychicznego.

Aby stres mógł być uznany za chroniczny (przewlekły), muszą zostać spełnione następujące warunki:

• Stresory działają długotrwale – tygodnie, miesiące lub lata.
• Organizm nie potrafi się przystosować ani wyeliminować stresora.
• Brak przerw pozwalających na powrót układu nerwowego do równowagi.

Przyczyny występowania stresu chronicznego

Wiesz już, czym właściwie jest stres przewlekły. Jak on jednak wygląda w kontekście kotów przebywających w organizacjach prozwierzęcych?

W schroniskach szczególnie istotne są warunki bytowe, które nie odpowiadają naturalnym potrzebom kotów, prowadząc do frustracji i utrzymującego się stanu napięcia. Takie sytuacje mogą wynikać z:

• Izolacji i ograniczenia przestrzeni — ciasne klatki oraz brak możliwości naturalnej aktywności, takiej jak eksploracja czy wspinaczka.
• Brak prywatności i możliwość ukrycia się — ograniczona przestrzeń uniemożliwia kotom wycofanie się z kontaktu z bodźcami.
• Ciągły hałas i obecność innych zwierząt — w schroniskach koty są narażone na ciągłe dźwięki, takie jak szczekanie psów czy ruch opiekunów, a także bliskie sąsiedztwo obcych zwierząt.

W takich sytuacjach początkowa reakcja adaptacyjna organizmu przeradza się w stan ciągłego pobudzenia, który negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego organizmu​.

Konsekwencje zdrowotne przewlekłego stresu u kotów

Stałe narażenie na sytuacje stresowe ma istotny wpływ na różne układy w organizmie kota, prowadząc do ich dysfunkcji i osłabienia zdolności regeneracyjnych.

• Układ wydalniczy (nerki) — Przewlekłe wydzielanie kortyzolu przeciąża nerki, co sprzyja rozwojowi przewlekłej niewydolności nerek (PNN). W takim stanie nie filtrują one skutecznie toksyn, co wywołuje zatrucie organizmu. Dodatkowo koty stają się bardziej podatne na infekcje układu moczowego, które jeszcze bardziej obciążają nerki.
• Układ sercowo-naczyniowy — Podwyższone tętno i ciśnienie krwi to naturalna reakcja organizmu na stresory, jednak ich długotrwałe utrzymanie uszkadza naczynia krwionośne oraz serce. Może to prowadzić do chorób takich jak kardiomiopatia, które stopniowo osłabiają zdolność serca do efektywnego pompowania krwi.
• Wątroba — Długotrwałe działanie hormonów stresu obciąża funkcje wątroby. W takiej sytuacji może dojść do powstania stanów zapalnych. To z kolei prowadzi do uszkodzeń komórek, a nawet do rozwoju chorób degeneracyjnych (np. marskość wątroby). Zmniejsza się również zdolność wątroby do regulacji poziomu glukozy i detoksykacji organizmu.
• Układ odpornościowy — Stałe pobudzenie osi HPA hamuje aktywność komórek odpornościowych. Osłabienie mechanizmów obronnych sprawia, że koty częściej zapadają na infekcje wirusowe i bakteryjne (np. zakażenia górnych dróg oddechowych). W schroniskach ryzyko takich zakażeń dodatkowo wzrasta ze względu na specyficzne warunki środowiskowe.
• Układ pokarmowy — Problemy trawienne, takie jak biegunki, wymioty czy zapalenie jelit, to częste skutki przedłużającego się stresu. Koty mogą również stracić apetyt, co prowadzi do spadku masy ciała, niedożywienia i dalszego osłabienia organizmu.
• Problemy skórne — Częstym objawem chronicznego stresu u kotów jest nadmierne wylizywanie sierści, powodujące łysienie (alopetia psychogenna). Odsłonięta skóra jest narażona na podrażnienia i infekcje. Dodatkowo mogą występować inne problemy dermatologiczne, takie jak łojotok czy świąd.

Wpływ stresu na zachowania kotów

Koty pod wpływem stresu często wykazują zmienione reakcje wobec otoczenia, innych zwierząt oraz ludzi. Długotrwały lub bardzo silny stres może się objawiać:

• Unikaniem kontaktu z otoczeniem — Koty starają się znaleźć kryjówki, w których czują się bezpiecznie i starają się ich nie opuszczać. Przez długi czas z niej nie wychodzą, ograniczając swoją aktywność do niezbędnego minimum. Uwaga! Mogą wtedy rezygnować także z jedzenia!
• Agresją terytorialną — na bodźce postrzegane jako zagrożenie. Środowisko schroniskowe dodatkowo wzmacnia reakcje (więcej o tym w dalszej części).
• Zachowaniami kompulsywnymi — takimi jak wylizywanie sierści czy chodzenie w kółko. Koty w ten sposób próbują rozładować ciągłe „napięcie” w organizmie.
• Zmniejszoną aktywnością eksploracyjną — Inaczej całkowitą utratą zainteresowania światem zewnętrznym.
• Zaburzeniami snu — które wpływają na regenerację organizmu. Zmęczony organizm staje się bardziej podatny na bodźce powodujące stres, co zamyka koło chronicznego stresu.

Wszystkie te zachowania służą nie tylko obronie przed zagrożeniem, ale stają się też mieczem obosiecznym. Zmęczony kot, który nie potrafi sam spełnić swoich podstawowych potrzeb, nie jest w stanie wyrwać się z tego koła.

Sytuacji nie poprawia często wymuszona interakcja z innymi zwierzętami (głównie kotami).

Ciągłe zmiany hierarchii w sztucznie stworzonym przez schronisko stadzie sprawiają, że niektóre koty stają się skrajne w swoich zachowaniach. Te dominujące stają się jeszcze bardziej dominujące, a te uległe częściej unikają kontaktu.

Niektóre koty mogą zacząć też intensywnie wokalizować. To próba zakomunikowania swojej niezbyt przyjemnej sytuacji.

• 
• 
• 

Wpływ stresu na interakcję z człowiekiem

Interakcja z człowiekiem w takiej sytuacji nie wydaje się dla kota najlepszym pomysłem. Z drugiej strony koty żyjące wcześniej bliżej ludzi mogą próbować jeszcze bardziej zbliżyć się do człowieka.

Istnieje kilka kluczowych strategii, jakie przyjmują w tej sytuacji koty:

Unikanie kontaktu z człowiekiem

Jest to najczęstsze zachowanie, które przejawiają zestresowane koty w schroniskach. Traumatyczne doświadczenia (przemoc, porzucenie itp.) nasilają lęk przed ludźmi.

Typowe zachowania, charakterystyczne dla tej strategii:

• Ukrywanie się;
• Ograniczanie aktywności w obecności ludzi;
• Brak reakcji na próbę kontaktu ze strony człowieka;
• Zwiększona czujność i stała obserwacja ruchów ludzi w okolicy.

Poszukiwanie kontaktu z człowiekiem

Niektóre koty, próbując poradzić sobie ze stresującą sytuacją, starają się być bliżej ludzi. To koty, które w przeszłości miały pozytywne doświadczenia z człowiekiem.

Charakterystyczne zachowania dla tej strategii:

• Ocieranie się, bliskość fizyczna;
• Ciągłe podążanie za człowiekiem;
• Wokalizacja, wołanie do ludzi;
• Próby zwrócenia na siebie uwagi (np. dotykanie łapkami);
• Większa niż normalnie tolerancja na dotyk;

Takie koty po wygaszeniu się bodźca stresującego stają się zwykle spokojniejsze, jednak dalej lubią utrzymywać kontakt z ludźmi.

Reakcje agresywne wobec człowieka

Silne poczucie zagrożenia może doprowadzić do wywołania agresywnych zachowań wobec ludzi. Jest to zachowanie raczej obronne, chociaż niektóre koty mogą aktywnie atakować człowieka, chcąc pozbyć się go ze „swojego terenu”.

Agresja to nie tylko próby ataku, ale też:

• syczenie,
• stroszenie sierści,
• unoszenie grzbietu,
• kulenie się,
• warczenie,
• machanie ogonem.

Agresywne zachowania w obliczu stresu dzieli się na kilka typów:

• Agresja obronna — koty atakują w sytuacji, kiedy nie mogą już uciec przed człowiekiem;
• Agresja terytorialna — czyli próba ochrony swojego tymczasowego terytorium. Może to być kociarnia lub klatka. Skierowana jest w stronę każdego, kto próbuje naruszyć tę przestrzeń.
• Agresja z frustracji — podobnie jak w przypadku agresji obronnej, jednak jej przyczyną jest chęć rozładowania frustracji (np. w wyniku obecności innego, nielubianego kota). Często jest to agresja przekierowana z pierwotnego bodźca na człowieka, który akurat był w pobliżu.
• Agresja z bólu — przewlekły stres nasila sygnały bólowe z ciała, szczególnie jeśli kot jest również chory. Powstaje w reakcji na dotyk bolącego miejsca.

Bez względu na przyczynę agresji każdy pracownik / wolontariusz musi być bardzo ostrożny w obecności agresywnego kota. Najlepiej, żeby obsługiwała go bardziej doświadczona osoba (np. z przeszkoleniem zoopsychologicznym).

Nie wolno też skazywać takiego kota na rezygnację z procesu adopcyjnego! Reakcje agresywne u kotów w stresie są często błędnie interpretowane jako cechy ich charakteru. W rzeczywistości wynikają one z mechanizmów obronnych i powinny być rozumiane jako odpowiedź na trudne warunki, w jakich się znajdują.

Źródła stresu w środowisku schroniskowym

Środowisko schroniskowe stawia przed kotami szereg wyzwań, które wywołują stres. Warunki, w jakich przebywają, takie jak hałas, ograniczona przestrzeń czy brak kontaktu z właścicielem, mogą znacząco wpływać na ich stan emocjonalny i zdrowotny.

Czynniki stresogenne w schronisku

Istnieje kilka czynników, które bezpośrednio wpływają na powstawanie i utrzymywanie się stresu u kotów tam przebywających. Ich eliminacja nie zawsze jest możliwa, dlatego warto chociaż je ograniczać (opisuję to w kolejnym rozdziale).

Zmiana środowiska

Koty są zwierzętami o silnym przywiązaniu do terytorium, gdzie każdy element przestrzeni ma dla nich znaczenie – zarówno praktyczne, jak i emocjonalne.

Przeniesienie do nowego, obcego otoczenia zaburza ich poczucie bezpieczeństwa — tracą wtedy znajome miejsca, które dawały im schronienie i możliwość realizacji naturalnych zachowań. Nowe bodźce – nieznane zapachy, dźwięki i obecność innych zwierząt – są dla kota trudne do zaakceptowania, bo jego gatunkowe potrzeby skupiają się na stabilności i poczucia kontroli nad własnym środowiskiem.

Ograniczona przestrzeń

Klatki (i także większe od nich kociarnie) to mocno ograniczona przestrzeń dla kotów. Koty niewychodzące mają do dyspozycji zwykle cały dom (lub mieszkanie), a te wychodzące i bezdomne korzystały wcześniej z terytorium o powierzchni do nawet 2 km².

Tego typu środowisko nie zaspokaja podstawowych potrzeb eksploracyjnych kota.

Brak prywatności

W schroniskach koty często nie mają możliwości schronienia się przed wzrokiem ludzi czy innych zwierząt, co uniemożliwia im realizację naturalnych mechanizmów radzenia sobie ze stresem.

Możliwość ukrycia się jest dla kota głównym sposobem unikania potencjalnych zagrożeń i odzyskiwania poczucia bezpieczeństwa. Przebywanie w jednym pomieszczeniu z innymi kotami dodatkowo nasila dyskomfort, zwłaszcza u osobników, które nie są przyzwyczajone do życia w grupie lub cechują się bardziej terytorialnym i samotniczym usposobieniem.

Interakcje z innymi zwierzętami

Bliskość innych kotów, a niekiedy także psów, jest dla wielu kotów silnym źródłem stresu.

Zwłaszcza w warunkach grupowego lokowania zwierząt pojawia się napięcie wynikające z konieczności ciągłego ustalania hierarchii w grupie. Dodatkowo intensywne sygnały zapachowe i wokalne, które koty wysyłają w trakcie stresu lub konfliktów, mogą wpływać na inne osobniki, zwiększając ogólny poziom napięcia w kociarniach.

Hałas

Schroniska to środowiska wypełnione licznymi, często głośnymi dźwiękami, takimi jak szczekanie psów, rozmowy ludzi czy odgłosy sprzątania i obsługi sprzętów.

Koty, posiadając bardzo czuły słuch, są szczególnie wrażliwe na hałas, co sprawia, że nawet codzienne schroniskowe czynności mogą być dla nich stresujące.

Brak rutyny

W warunkach schroniskowych brakuje przewidywalności, do której koty są przyzwyczajone, żyjąc w swoim domu (również jako koty bezdomne — same wtedy ustalają swoją rutynę dnia).

Koty lubią stałość – regularne pory karmienia, spokoju czy zabawy. Chaotyczność w schronisku, spowodowana licznymi zmianami personelu, harmonogramów oraz różnymi działaniami związanymi z opieką, może nasilać ich niepokój i uczucie dezorientacji​.

Ograniczony kontakt z ludźmi

Choć niektóre koty są bardziej niezależne, większość potrzebuje interakcji z człowiekiem jako element zapewniający im komfort i prawidłową stymulację.

W schroniskach, ze względu na ograniczoną liczbę personelu i wolontariuszy, opiekunowie często nie są w stanie poświęcić każdemu zwierzęciu wystarczająco dużo uwagi. Brak kontaktu może prowadzić do poczucia osamotnienia, co dodatkowo wzmacnia negatywne emocje związane z pobytem w schronisku​.

Strategie redukcji stresu u kotów w schroniskach

Przystosowanie środowiska, w którym przebywają koty w schroniskach, jest fundamentalnym elementem redukcji stresu. Właściwie zaprojektowane terapie i niewielkie zmiany w funkcjonowaniu schroniska mogą poprawić samopoczucie zwierząt, zmniejszyć objawy lękowe i wpłynąć pozytywnie na ogólne interakcje z ludźmi oraz innymi kotami.

Zmiany w środowisku

Otoczenie zwierząt terytorialnych, takich jak koty, bezpośrednio wpływa na ich dobrostan i poziom stresu. Dostosowane warunki bytowe nie tylko poprawiają sytuację samego kota, ale też zwiększają jego szanse na adopcję.

Na co warto zwrócić uwagę, żeby kot mógł lepiej wykorzystać tę ograniczoną przestrzeń?

Kryjówki

Koty są zwierzętami terytorialnymi i instynktownie szukają miejsc, w których mogą się schować, zwłaszcza w stresujących sytuacjach. Te, które mają dostęp do miejsc ukrycia, wykazują niższe wskaźniki stresu.

Jakie kryjówki można zastosować:

• pudełka kartonowe,
• tunele materiałowe,
• zabudowane legowiska (domki),
• specjalne konstrukcje umożliwiające ukrycie się (raczej droższe rozwiązanie).

Odpowiednie warunki przestrzenne

Przestrzeń, w której przebywa kot, powinna spełniać jego potrzeby związane z bezpieczeństwem, odpoczynkiem, aktywnością i terytorialnością. Jeśli w schronisku jest taka możliwość, to warto rozważyć:

• Indywidualne boksy — nie chodzi tu o klatki, a całe oddzielne minipomieszczenia, gdzie kot ma dostęp do drapaka, okna (nie zawsze to jest możliwe), kuwety i odrobiny własnej przestrzeni do zabawy.
• Większe kociarnie / klatki — większa przestrzeń sprzyja eksploracji i nie ogranicza kotu ruchów. Jeśli koty przebywają w klatkach, to rozwiązaniem jest także możliwość ich tymczasowego wypuszczania.
• Redukcja bodźców — panele akustyczne, przesłony oraz dobrej jakości oczyszczacze powietrza (i regularne sprzątanie korytarzy prowadzących do kociarni) redukują dostęp stresujących bodźców. Sprawiają też, że koty nie są tak świadome obecności np. psów za drzwiami kociarni.

Jeśli dopiero tworzysz przestrzeń dla kotów w swojej organizacji, to postaraj się przemyśleć jej lokalizację, wielkość czy plany na rozwój budynku (np. rozbudowa kociarni o catio). Ułatwi to wprowadzanie zmian oraz zarządzanie pracą wolontariuszy i pracowników.

Wzbogacenie środowiska

Koty, które mają możliwość realizowania swoich naturalnych instynktów, wykazują niższy poziom stresu, a zachowania nieprawidłowe rzadziej u nich występują.

Pamiętaj, żeby koty w schronisku zawsze miały dostęp do:

• zabawek i codziennej zabawy (sprawdź też mój artykuł o tym, jak się bawić z kotem!);
• drapaków, półek i podobnych pionowych konstrukcji;
• możliwości eksploracji (np. z wykorzystaniem kocimiętki lub smaczków ukrytych w świeżo posprzątanej klatce / kociarni);
• naturalnego oświetlenia i (jeśli to możliwe) okna, z którego mogą oglądać świat na zewnątrz;
• dużej ilości różnego rodzaju legowisk i miejsc wypoczynku, które jednocześnie nie służą jako kryjówki;

Oczywiście takie rozwiązania nie są możliwe w każdym miejscu. Szpitale i pomieszczenia przeznaczone na kwarantannę mogą nie sprostać tym rozwiązaniom, dlatego tam warto ograniczyć się do dostępu do dobrej kryjówki i ewentualnej zabawki, którą kot może bawić się sam (np. pluszakiem z kocimiętką).

Podział na strefy

Jest to jednocześnie bardzo duże ułatwienie organizacyjne, jak i rozwiązanie redukujące stres u zwierząt.

Koty jako gatunek preferują jasno określone przestrzenie, w których mogą realizować różne aspekty swojej aktywności. Ma to ogromny wpływ na koty, które przebywają w schronisku dłużej, jak kilka tygodni.

Zmniejsza to głównie konflikty w grupie spowodowane nieprawidłowym rozmieszczeniem (np. kuwet i miejsc wypoczynku).

Jakie strefy warto wydzielić?

• Strefa wypoczynku (drapaki, półki, legowiska);
• Strefa karmienia (może być stworzona tymczasowo, jeśli koty jedzą posiłki o określonych godzinach);
• Strefa do picia wody (koniecznie oddzielona od strefy sanitarnej i karmienia);
• Strefa sanitarna (tutaj powinny znaleźć się kuwety);
• Strefa wolna (wolna przestrzeń, którą można wykorzystać na wspólną zabawę).

Takich stref w jednej kociarni może być kilka (szczególnie stref wypoczynkowych). Nie możesz też ograniczać się do powierzchni poziomej — koty świetnie wykorzystują przestrzeń pionową!

Wzbogacenie sensoryczne

Stymulacja sensoryczna zapobiega nudzie i wynikającej z niej frustracji. Polega na dostarczaniu bodźców zmysłowych (wzrokowych, słuchowych, węchowych) w sposób, który wspiera ich naturalne zachowania. Odpowiednie bodźce mogą pomóc kotom w adaptacji do nowego otoczenia i poprawić ich samopoczucie.

Do wzbogacenia sensorycznego świetnie sprawdzają się różnego rodzaju zabawki, maty węchowe, puzzle (plansze na smaczki), ale też tak prozaiczne rzeczy, jak dostęp do okna lub catio.

• Bodźce węchowe — wykorzystaj, zabawki z kocimiętką (również walerianą lub matatabi) do pobudzenia kocich zmysłów. Feromony oraz częstsze sprzątanie kuwet z kolei zminimalizują zbędne zapachy w kociej strefie.
• Bodźce wzrokowe — tutaj świetnie sprawdzają się wcześniej wspomniane przeze mnie okna i catio. Są to miejsca, gdzie kot może w spokoju obserwować swoje otoczenie. Zabawki też świetnie sprawdzą się jako pobudzacz bodźca wzrokowego.
• Bodźce słuchowe — to nie tylko ograniczanie hałasu, ale też dostosowana do kocich potrzeb… muzyka! Koty słuchając spokojnej i stonowanej muzyki klasycznej są spokojniejsze i bardziej zrelaksowane. Podobnie działa również odtwarzany dźwięk mruczenia.
  Poniżej kilka utworów muzycznych, które (podobno) przypadną kotom do gustu:
  
  
  
  

  Gabriel Fauré, Élégie Op. 24 (1880)｜Nadège Rochat, cello
  
  
  
  

  Tame your kids with Bach "Air on the G String" and cats
  
  
  
  

  racticing Chopin with Satang the Cat
  
  
  
  

  Erik Satie Gymnopédie No.1 Erik Catie Great Animal Composer Cat
  
  

• Bodźce dotykowe — to przede wszystkim różnego rodzaju kocyki, legowiska czy szczotki do drapania. Ludzie też mogą brać w tym udział, delikatnie głaszcząc koty, które są chętne do kontaktu.

Wzbogacenie sensoryczne powinno opierać się na indywidualnych potrzebach każdego kota. Koty mają różne preferencje i osobowości, więc niektóre zastosowane rozwiązania mogą przynieść u nich odwrotny skutek.

Zarządzanie interakcjami z ludźmi i innymi zwierzętami

Środowisko to również ludzie i inne koty. Odpowiednie zarządzanie relacjami może pomóc w redukcji stresu oraz w lepszej adaptacji kotów do nowych warunków.

Interakcje z ludźmi

Koty schroniskowe, które nie mają stałego opiekuna, wykazują większe zapotrzebowanie na interakcje z ludźmi niż koty domowe. Może to wynikać z potrzeby wsparcia emocjonalnego, które staje się szczególnie istotne w stresującym i nieznanym środowisku.

Takie koty są także bardziej otwarte na tworzenie nowych więzi — warto to wykorzystać w procesie socjalizacji zwierzęcia.

Jak wprowadzać pozytywny kontakt z człowiekiem?

• Stopniowanie interakcji — Kontakt powinien być stopniowo wprowadzany, uwzględniając indywidualne potrzeby i reakcje kota. Na początek warto ograniczyć się do obecności w pobliżu bez wymuszania kontaktu fizycznego.
• Zrozumienie kocich sygnałów niewerbalnych i werbalnych — Ważne jest obserwowanie mowy ciała kota i respektowanie jego granic. Koty wysyłające sygnały ostrzegawcze (takie jak machanie ogonem czy unikanie wzroku) powinny mieć możliwość wycofania się z interakcji.
• Skupienie się na pozytywnych interakcjach — Zabawa, głaskanie i spokojne mówienie do kota to skuteczne sposoby budowania wzajemnego zaufania.

Interakcje z innymi zwierzętami

Koty w schroniskach często nie mają możliwości przebywania w odosobnionych boksach (tak jak psy). W takiej sytuacji stają się intruzami, narażonymi na zaczepki i agresywne zachowania ze strony innych kotów.

Warto wtedy zwiększyć ilość oddzielonych kociarni i wprowadzić segregację kotów według temperamentu. Świetnym wsparciem w ocenie temperamentu i charakteru są takie narzędzia, jak:

• Cat Stress Score (CSS)
• Różne etogramy behawioralne — na przykład ten ode mnie
• Feline Behavioral Assessment and Research Questionnaire (Fe-BARQ)

W konsultacji z doświadczonym behawiorystą / zoopsychologiem możesz opracować własne narzędzia do oceny osobowości kotów.

Narzędzia przydatne do rozwoju pracowników i wolontariuszy

W celu zapewnienia kotom jak najlepszej opieki każdy pracownik i wolontariusz powinien mieć dostęp do materiałów omawiających interakcje na poziomie kot-człowiek.

Uwzględnij w nich te kwestie:

1. Rozumienie mowy ciała kota.
1. Pozytywne sygnały werbalne i niewerbalne.
2. Negatywne sygnały werbalne i niewerbalne.
3. Zachowania typowo agresywne.
2. Budowanie zaufania.
1. Jak podejść do kota?
2. Wykorzystanie pozytywnych interakcji.
3. Reakcje na nieprzewidywalne sytuacje.
1. Co zrobić, gdy kot się boi?
2. Jak reagować na agresję?
3. Adaptacja do nowych sytuacji.
4. Zabawa i aktywizacja kota.
1. Zasady bezpiecznej zabawy.
2. Wykorzystanie odpowiednich zabawek.
3. Inne formy aktywizacji.

W schroniskowej biblioteczce (wirtualnej lub stacjonarnej) warto zgromadzić też różne materiały edukacyjne:

• Książki,
• Filmy / webinary,
• Szkolenia,
• Artykuły internetowe.

Pod ręką też powinny się znaleźć procedury przydatne w konkretnych sytuacjach (np. Procedura przyjęcia nowego kota), które przeciwdziałają powstawaniu nieporozumień i problemowych sytuacji.

Terapia behawioralna

Terapia behawioralna modyfikuje zachowania, które rozwinęły się w wyniku stresujących warunków panujących w nowych środowiskach.

Behawiorysta (lub zoopsycholog) ma do dyspozycji wiedzę i narzędzia, które pozwalają poprawić dobrostan kotów, uwzględniając ich indywidualne potrzeby oraz kontekst danego przypadku.

Terapia behawioralna ma swoje zalety!

• Elastyczny sposób redukcji stresu — Można go modyfikować w sposób indywidualny, uwzględniając potrzeby danego kota;
• Wiele technik terapeutycznych można wpleść w codzienną rutynę schroniska — Redukuje to czas przeznaczony stricte na terapię;
• Nie wymaga zakupu drogiego sprzętu — Wszelkiego rodzaju klikery, zabawki czy smaczki są tanie i proste do zdobycia.
• Łatwość integracji z innymi strategiami — Na przykład farmakoterapią;
• Wzmocnienie więzi kotów z pracownikami schroniska — Ułatwia to codzienne prace przy kotach nawet bardziej wymagających.

Pomimo skuteczności, współpraca z behawiorystą kocim w schroniskach napotyka również pewne trudności

• Brak zasobów — Schroniska często borykają się z ograniczonym czasem, personelem i funduszami, co może utrudniać prowadzenie regularnych terapii;
• Stresujące środowisko — Hałas, ograniczona przestrzeń i częste zmiany w schronisku mogą negatywnie wpływać na skuteczność terapii;
• Czasochłonność — Terapia behawioralna wymaga czasu, a w przypadku niektórych kotów efekty mogą być widoczne dopiero po wielu tygodniach pracy.

Strategie, które są wykorzystywane w redukcji stresu, to między innymi:

Systematyczna desensytyzacja i kontrwarunkowanie

Są powszechnie stosowane w pracy z kotami, które wykazują reakcje lękowe na określone bodźce w środowisku schroniska.

Systematyczna desensytyzacja to proces, w którym koty są stopniowo eksponowane na stresujące bodźce, zaczynając od najniższego poziomu intensywności, który nie wywołuje negatywnej reakcji.

Przykłady desensytyzacji:

• Coraz głośniejsze odtwarzanie dźwięku fajerwerków w celu przygotowania do Sylwestra.

W kontrwarunkowaniu bodziec stresujący jest zestawiany z pozytywnym doświadczeniem, aby zmienić emocjonalną reakcję kota.

Przykłady kontrwarunkowania:

• Klatka transportowa kojarzona z karmieniem zamiast wizytą u weterynarza.
• Nagrody za pozostanie spokojnym w obecności nowego opiekuna.

Substytucja odpowiedzi

Jest to metoda zmiany zachowania, w której uczy się kota nowego, pożądanego zachowania zamiast tego, które jest niepożądane. Wykorzystuje połączenie nagradzania za dobre reakcje i uczenia odpowiednich reakcji na otoczenie.

Przykład zastosowania:

Gdy kot atakuje nogi opiekuna, wprowadza się zabawki do aportowania, które odwracają uwagę i nagradzają za pożądane zachowanie.

Trening klikerowy

To precyzyjne nagradzanie pożądanych zachowań kota. Kliknięcie wydawane przez urządzenie wskazuje moment, w którym kot wykonał oczekiwane działanie, co ułatwia naukę nowych umiejętności i zachowań.

Zastosowanie w schroniskach:

• Nauka podstawowych komend, które ułatwiają zarządzanie kotami, takich jak „wejdź do transportera".
• Budowanie relacji z opiekunami poprzez regularne sesje treningowe.

Każdy behawiorysta może zastosować swoją metodę ograniczania stresu u kotów schroniskowych. Jak wspomniałam wcześniej — jest to bardzo elastyczna i podatna na modyfikacje metoda, która uwzględnia także tryb działania danej organizacji.

Współpraca z behawiorystą / zoopsychologiem w schronisku

Praca tego specjalisty koncentruje się na zrozumieniu zachowań zwierząt, wdrażaniu odpowiednich metod terapeutycznych oraz edukacji personelu, co prowadzi do poprawy jakości życia podopiecznych. 

Jak wygląda taka współpraca krok po kroku?

1. Ocena potrzeb schroniska — identyfikacja problemów behawioralnych u zwierząt przebywających w schronisku. Behawiorysta współpracuje z zespołem schroniska, aby ustalić priorytety działań i zakres wsparcia;
2. Przygotowanie planu działania — Tworzony jest szczegółowy plan pracy, który obejmuje ocenę behawioralną zwierząt, opracowanie metod treningowych oraz harmonogram pracy z poszczególnymi przypadkami. Na tym etapie często tworzy się standardowe procedury oceny zwierząt w celu ich podziału i określenia dalszych kroków;
3. Szkolenie personelu — Behawiorysta prowadzi szkolenia dla pracowników i wolontariuszy schroniska, ucząc ich podstawowych technik behawioralnych;
4. Ocena behawioralna zwierząt — Zwierzęta są indywidualnie oceniane, co pozwala określić ich potrzeby behawioralne;
5. Wdrożenie programów modyfikacji zachowań — Behawiorysta wdraża indywidualne plany terapii;
6. Monitorowanie i ewaluacja — Postępy zwierząt są dokumentowane, a plany modyfikowane w zależności od wyników. W przypadku braku poprawy po określonym czasie wprowadzana jest zmiana strategii;
7. Tworzenie długoterminowych strategii — Współpraca często prowadzi do wdrożenia długoterminowych zmian w polityce schroniska, takich jak opracowanie procedur oceny behawioralnej czy implementacja stałych programów treningowych dla nowo przyjmowanych zwierząt.

Taka współpraca może być jednorazowa lub długoterminowa. Wszystko zależy od aktualnych potrzeb organizacji i środków, jakie mogą na to przeznaczyć.

Czym jeszcze może zająć się behawiorysta?

• Wsparcie adopcyjne — Behawiorysta pomaga w dopasowaniu zwierząt do potencjalnych adopcyjnych domów, doradzając przyszłym Opiekunom, jak radzić sobie z konkretnymi problemami behawioralnymi i jakie techniki utrzymania pozytywnych zachowań stosować;
• Rozwój programów pracy ze zwierzętami trudnymi — Zwierzęta z trudną przeszłością, np. ofiary przemocy, wymagają szczególnej uwagi. Behawiorysta może tworzyć indywidualne plany, które pomagają im stopniowo odbudować zaufanie do ludzi i innych zwierząt;
• Poprawa warunków środowiskowych — Behawiorysta wspiera w projektowaniu przestrzeni schroniska, uwzględniając potrzeby gatunkowe i indywidualne.

Terapia farmakologiczna

Terapia farmakologiczna nie musi być stosowana jako terapia ostatniej szansy! Wiele behawiorystów zaleca wprowadzanie preparatów leczniczych w trakcie trwania terapii behawioralnej.

Tutaj także umieściłam wszelkie środki feromonowe i ziołowe — wprowadzane w nieco inny sposób jak leki.

Większość preparatów można podawać w formie kapsułek / tabletek lub innej formy podania doustnego. Wyjątkiem są tutaj feromony syntetyczne, które są dostępne w postaci sprayów i dyfuzorów elektrycznych.

Preparaty oparte na feromonach

Feromony syntetyczne, które symulują naturalnie wytwarzane przez koty feromony twarzowe oraz matczyne, działają uspokajająco zarówno na koty w grupie, jak i te samotne.

Są dostępne w kilku wariantach:

• dyfuzora elektrycznego,
• sprayu,
• nasączonych chusteczek / rękawic,
• kapsułek doustnych (dla kotów z idiopatycznym zapaleniem pęcherza).

Jest możliwość także zakupu obroży feromonowych, jednak ich nie zalecam z dwóch względów:

• kot nie może „odejść” od intensywnych feromonów;
• istnieje ryzyko powieszenia i w skutku uduszenia się kota na takiej obroży;

Feromony wykorzystuje się w celu ułatwienia adaptacji kotów do nowego otoczenia, zapobiegania agresji na tle terytorialnym i konkurencyjnym, podczas transportu oraz w celu ograniczenia zachowań problemowych (np. drapania mebli, znakowania moczem).

Jest to środek bezpieczny, nieinwazyjny, możliwy do stosowania u kotów w każdym wieku. Niestety nie zawsze będzie tak samo skuteczny u każdego kota. Wymagane też jest jego regularne stosowanie (szczególnie dyfuzorów elektronicznych), co może zwiększyć koszty utrzymania zwierząt.

Żeby dobrze ocenić skuteczność tego typu preparatów (głównie dyfuzorów elektrycznych), trzeba spełnić kilka warunków:

• Stosować je przez minimum kilka tygodni (najlepiej miesiąc);
• Umieścić je w odpowiednich miejscach (niezasłoniętych, blisko kotów);
• Stosować jeden dyfuzor na 50 m² / jedno pomieszczenie;
• Ocenić przed, w trakcie i po upływie odpowiedniego czasu zachowanie kotów;

Jeśli zmiana jest zadowalająca, to feromony się sprawdzą w danym miejscu. W innym wypadku warto zrezygnować i wybrać coś, co zadziała na nie lepiej.

Suplementy diety

Suplementy diety to produkty wzbogacające codzienną dietę zwierząt o składniki, które mogą wspierać ich zdrowie i funkcjonowanie organizmu.

Zawierają związki wpływające na układ nerwowy, takie jak aminokwasy, witaminy, minerały czy ekstrakty roślinne. Niektóre z nich mają działanie naturalne, inne opierają się na specjalnie opracowanych formułach syntetycznych.

Efekty suplementów mogą być widoczne dopiero po kilku dniach regularnego stosowania. U kotów z ekstremalnym stresem może być także konieczne połączenie suplementów z farmakoterapią lub terapią behawioralną.

L-teanina

L-teanina to aminokwas, który moduluje aktywność układu nerwowego poprzez zwiększenie poziomu neuroprzekaźników: GABA, dopaminy i serotoniny. Wpływa również na fale alfa w mózgu, które są związane z relaksacją i czujnym odprężeniem (stan spokoju bez utraty świadomości).

Zalety i zastosowanie:

• Idealna dla kotów przeżywających silny stres środowiskowy (np. zmiana otoczenia, hałas, obecność innych zwierząt).
• Nie wywołuje senności, dzięki czemu kot pozostaje aktywny i chętny do interakcji.

Tryptofan

Tryptofan jest aminokwasem egzogennym, który w organizmie przekształca się w serotoninę – neuroprzekaźnik regulujący nastrój, sen i emocje.

Zalety i zastosowanie:

• Wspiera adaptację w sytuacjach nowych lub stresujących (np. proces adopcji).
• Sprawdzi się u kotów z tendencją do lęku separacyjnego, nadpobudliwości lub nadmiernej wokalizacji.

Alfa-kazozepina

Naturalny peptyd pochodzenia mlecznego, który działa uspokajająco poprzez interakcję z receptorami GABA w mózgu. GABA jest neuroprzekaźnikiem odpowiedzialnym za hamowanie nadmiernej aktywności neuronów, co przynosi efekt relaksacyjny.

Zalety i zastosowanie:

• W przypadkach chronicznego stresu u kotów, które wykazują objawy takie jak unikanie kontaktu, agresja lub nadmierna czujność.
• Uspokaja koty w czasie wizyt weterynaryjnych, transportu lub w trakcie integracji z nowym otoczeniem.

Wyciągi roślinne

Wszystkie omawiane rośliny działają głównie poprzez wpływ na układ nerwowy, szczególnie na receptory GABA, które odpowiadają za regulację stresu i napięcia.

Najczęściej stosowane rośliny:

• Waleriana (Valeriana officinalis)
• Melisa (Melissa officinalis)
• Passiflora (Passiflora incarnata)
• Dzika róża (Rosa canina)

Roślina	Działanie	Przeciwskazania
Waleriana	Silniejsze działanie uspokajające, może czasami prowadzić do pobudzenia u wrażliwych kotów.	Może wywołać pobudzenie u niektórych kotów, szczególnie tych wrażliwych na substancje aktywne. Zaleca się ostrożność w stosowaniu u kotów bardzo reaktywnych, które mogą wykazywać nadmierną ekscytację.
Melisa	Łagodniejsze działanie, idealna do długotrwałego stosowania w celu obniżenia poziomu stresu.	Uznawana za bezpieczną, ale niektóre koty mogą reagować na nią osłabieniem lub nadmiernym uspokojeniem.
Passiflora	Działa na poziomie neurotransmiterów, głównie w celu zmniejszenia lęku i pobudzenia.	Zazwyczaj bezpieczna, ale u kotów z problemami zdrowotnymi może wpłynąć na układ pokarmowy. Zawsze należy skonsultować stosowanie z weterynarzem w przypadku kotów z chorobami przewodu pokarmowego.
Dzika róża	Pomaga nie tylko w redukcji stresu, ale również wspiera układ odpornościowy, który może być osłabiony przez chroniczny stres.	Bezpieczna dla kotów, ale w przypadku kotów z problemami żołądkowymi lub trawiennymi warto monitorować reakcje, szczególnie na większe dawki.

Wyciągi z roślin sprawdzą się najlepiej w sytuacji:

• zmiany środowiska;
• lęku separacyjnego;
• okresów wzmożonego stresu (np. podczas wizyty u lekarza weterynarii);

Musisz pamiętać, że stosowanie wyciągów z roślin trzeba zawsze konsultować z lekarzem weterynarii. Mogą tutaj zawsze wystąpić problemy na tle nieprawidłowo dobranej dawki czy stosowania u kotów chorych.

Preparaty wieloskładnikowe

Łączą substancje działające na różne mechanizmy w organizmie, np. L-teaninę (zwiększającą aktywność GABA), tryptofan (prekursor serotoniny) i alfa-kazozepinę (interakcja z receptorami GABA-A).

Zalety i zastosowanie:

• Kompleksowe wsparcie dla kotów z chronicznym stresem w schroniskach.

Farmakoterapia weterynaryjna

Jest to grupa substancji psychotropowych i uspokajających, które są stosowane również u ludzi. Podawanie leków zawsze trzeba skonsultować z lekarzem weterynarii i to razem z nim (oraz z behawiorystą prowadzącym) ustalić program leczenia farmakologicznego.

Z tego względu omówię tutaj tylko ich działanie i ograniczenia.

Leki stosowane w farmakoterapii działają na różne mechanizmy neurologiczne, które pomagają kotom lepiej adaptować się do stresujących warunków:

• Wpływ na neuroprzekaźniki — Chemiczne substancje, które przekazują sygnały między komórkami nerwowymi (neuronami) w mózgu. Leki stosowane w terapii farmakologicznej wpływają na stężenie i aktywność tych substancji, co może zmieniać zachowanie i emocje kotów.
• Modulacja układu limbicznego — Układ limbiczny jest odpowiedzialny za przetwarzanie emocji, pamięci i odpowiedzi na stres. Leki zmieniają sposób, w jaki ciało migdałowate reaguje na stresujące bodźce, zmniejszając nasilenie reakcji lękowych i zapobiegając nadmiernym reakcjom emocjonalnym.
• Zmniejszenie aktywności autonomicznego układu nerwowego — Układ autonomiczny reguluje funkcje ciała, takie jak tętno, ciśnienie krwi, trawienie i inne procesy, które nie wymagają naszej świadomej kontroli. Leki zmniejszają aktywność układu współczulnego, co prowadzi do obniżenia tych fizjologicznych reakcji, uspokajając kota.
• Zwiększenie aktywności układu parasympatycznego — Jest to część autonomicznego układu nerwowego, odpowiedzialna za odpoczynek i trawienie. Leki uspokajające mogą aktywować ten układ, co prowadzi do zmniejszenia częstotliwości tętna, obniżenia ciśnienia krwi i ogólnego uspokojenia organizmu.
• Neuroplastyczność i zmiany w zachowaniu — Neuroplastyczność to zdolność mózgu do tworzenia nowych połączeń nerwowych w odpowiedzi na doświadczenia i zmiany w środowisku. Leki mogą wpływać na struktury mózgowe związane z emocjami (np. ciało migdałowate, hipokamp), pomagając w tworzeniu nowych, bardziej adaptacyjnych połączeń neuronalnych.

Jak każda terapia, tak i farmakoterapia ma swoje ograniczenia. Musisz o tym pamiętać i decydować się na nią, zawsze mając plan „B” pod ręką (na przykład oddzielenie kota od grupy lub skupienie się na terapii behawioralnej). Jakie są ograniczenia terapii farmakologicznej:

• Działa jednocześnie tylko na jednego kota;
• Leki mogą wywołać skutki uboczne, które uniemożliwią dalszą farmakoterapię;
• Jest często kosztowna;
• Nie działa natychmiastowo, na efekt często trzeba poczekać minimum kilka tygodni;
• Jednocześnie odstawienie niektórych leków jest długotrwałe;

I to koniec tego artykułu! Poniżej zestawiam bibliografię, gdzie możecie poszerzyć wiedzę na temat kotów w schroniskach.

Bibliografia

wspólna dla wszystkich artykułów z tej serii.

1. Andrukonis, A., Protopopova, A., Xiang, Y., Liao, Y., & Hall, N. (2021). Behavioral correlates of urinary output in shelter cats. Applied Animal Behaviour Science, 241(105397), 105397. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2021.105397
2. Arhant, C., & Troxler, J. (2017). Is there a relationship between attitudes of shelter staff to cats and the cats’ approach behaviour? Applied Animal Behaviour Science, 187, 60–68. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2016.11.014
3. Arhant, C., Wogritsch, R., & Troxler, J. (2015). Assessment of behavior and physical condition of shelter cats as animal-based indicators of welfare. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 10(5), 399–406. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2015.03.006
4. Caeiro, C. C., Burrows, A. M., & Waller, B. M. (2017). Development and application of CatFACS: Are human cat adopters influenced by cat facial expressions? Applied Animal Behaviour Science, 189, 66–78. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2017.01.005
5. Carini, R. M., Sinski, J., & Weber, J. D. (2020). Coat color and cat outcomes in an urban U.s. shelter. Animals: An Open Access Journal from MDPI, 10(10), 1720. https://doi.org/10.3390/ani10101720
6. Chen, P. Z., Goh, M. R. X., Ong, E. S. N., & Chen, A. G. Y. (2023). Piloting a criterion-based and in-cage behavioural monitoring approach in assessing the sociality of shelter cats towards humans. Applied Animal Behaviour Science, 265(105967), 105967. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2023.105967
7. Crawford, H. M., Fontaine, J. B., & Calver, M. C. (2017). Using free adoptions to reduce crowding and euthanasia at cat shelters: An Australian case study. Animals: An Open Access Journal from MDPI, 7(12), 92. https://doi.org/10.3390/ani7120092
8. Dybdall, K., Strasser, R., & Katz, T. (2007). Behavioral differences between owner surrender and stray domestic cats after entering an animal shelter. Applied Animal Behaviour Science, 104(1–2), 85–94. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2006.05.002
9. Edinboro, C. H., Watson, H. N., & Fairbrother, A. (2016). Association between a shelter-neuter-return program and cat health at a large municipal animal shelter. Journal of the American Veterinary Medical Association, 248(3), 298–308. https://doi.org/10.2460/javma.248.3.298
10. Ellis, J. J., Stryhn, H., Spears, J., & Cockram, M. S. (2017). Environmental enrichment choices of shelter cats. Behavioural Processes, 141(Pt 3), 291–296. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2017.03.023
11. Ellis, Jacklyn J., Stryhn, H., & Cockram, M. S. (2021). Effects of the provision of a hiding box or shelf on the behaviour and faecal glucocorticoid metabolites of bold and shy cats housed in single cages. Applied Animal Behaviour Science, 236(105221), 105221. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2021.105221
12. Ellis, S. L. H., & Wells, D. L. (2008). The influence of visual stimulation on the behaviour of cats housed in a rescue shelter. Applied Animal Behaviour Science, 113(1–3), 166–174. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2007.11.002
13. Ellis, S. L. H., & Wells, D. L. (2010). The influence of olfactory stimulation on the behaviour of cats housed in a rescue shelter. Applied Animal Behaviour Science, 123(1–2), 56–62. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2009.12.011
14. Fukimoto, N., Melo, D., Palme, R., Zanella, A. J., & Mendonça-Furtado, O. (2020). Are cats less stressed in homes than in shelters? A study of personality and faecal cortisol metabolites. Applied Animal Behaviour Science, 224(104919), 104919. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2019.104919
15. Gourkow, N., Hamon, S. C., & Phillips, C. J. C. (2014). Effect of gentle stroking and vocalization on behaviour, mucosal immunity and upper respiratory disease in anxious shelter cats. Preventive Veterinary Medicine, 117(1), 266–275. https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2014.06.005
16. Gourkow, N., LaVoy, A., Dean, G. A., & Phillips, C. J. C. (2014). Associations of behaviour with secretory immunoglobulin A and cortisol in domestic cats during their first week in an animal shelter. Applied Animal Behaviour Science, 150, 55–64. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2013.11.006
17. Gourkow, N., & Phillips, C. J. C. (2015). Effect of interactions with humans on behaviour, mucosal immunity and upper respiratory disease of shelter cats rated as contented on arrival. Preventive Veterinary Medicine, 121(3–4), 288–296. https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2015.07.013
18. Gourkow, N., & Phillips, C. J. C. (2016). Effect of cognitive enrichment on behavior, mucosal immunity and upper respiratory disease of shelter cats rated as frustrated on arrival. Preventive Veterinary Medicine, 131, 103–110. https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2016.07.012
19. Gouveia, K., Magalhães, A., & de Sousa, L. (2011). The behaviour of domestic cats in a shelter: Residence time, density and sex ratio. Applied Animal Behaviour Science, 130(1–2), 53–59. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2010.12.009
20. Grant, R. A., & Warrior, J. R. (2019). Clicker training increases exploratory behaviour and time spent at the front of the enclosure in shelter cats; Implications for welfare and adoption rates. Applied Animal Behaviour Science, 211, 77–83. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2018.12.002
21. Hirsch, E. N., Andersson, M., Loberg, J., & Lidfors, L. M. (2021). Development of existing scoring systems to assess behavioural coping in shelter cats. Applied Animal Behaviour Science, 234(105208), 105208. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2020.105208
22. Houser, B., & Vitale, K. R. (2022). Increasing shelter cat welfare through enrichment: A review. Applied Animal Behaviour Science, 248(105585), 105585. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2022.105585
23. Janke, N., Berke, O., Flockhart, T., Bateman, S., & Coe, J. B. (2017). Risk factors affecting length of stay of cats in an animal shelter: A case study at the Guelph Humane Society, 2011-2016. Preventive Veterinary Medicine, 148, 44–48. https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2017.10.007
24. Jaroš, F. (2018). Cat cultures and threefold modelling of human-animal interactions: On the example of Estonian cat shelters. Biosemiotics, 11(3), 365–386. https://doi.org/10.1007/s12304-018-9332-0
25. Johnson, K. L., & Cicirelli, J. (2014). Study of the effect on shelter cat intakes and euthanasia from a shelter neuter return project of 10,080 cats from March 2010 to June 2014. PeerJ, 2, e646. https://doi.org/10.7717/peerj.646
26. Karsten, C. L., Wagner, D. C., Kass, P. H., & Hurley, K. F. (2017). An observational study of the relationship between Capacity for Care as an animal shelter management model and cat health, adoption and death in three animal shelters. Veterinary Journal (London, England: 1997), 227, 15–22. https://doi.org/10.1016/j.tvjl.2017.08.003
27. Lamon, T. K., Slater, M. R., Moberly, H. K., & Budke, C. M. (2023). Welfare and quality of life assessments for shelter cats: A scoping review. Applied Animal Behaviour Science, 258(105797), 105797. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2022.105797
28. Levy, J. K., Isaza, N. M., & Scott, K. C. (2014). Effect of high-impact targeted trap-neuter-return and adoption of community cats on cat intake to a shelter. Veterinary Journal (London, England: 1997), 201(3), 269–274. https://doi.org/10.1016/j.tvjl.2014.05.001
29. Liu, Sita, Paterson, M., Camarri, S., Murray, L., & Phillips, C. J. C. (2020). The effects of the frequency and method of gentling on the behavior of cats in shelters. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 39, 47–56. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2020.07.007
30. Liu, Sophie, Sung, W., Welsh, S., & Berger, J. M. (2021). A six-year retrospective study of outcomes of surrendered cats (Felis catus) with periuria in a no-kill shelter. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 42, 75–80. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2020.12.002
31. Miller, H., Ward, M., & Beatty, J. A. (2019). Population characteristics of cats adopted from an urban cat shelter and the influence of physical traits and reason for surrender on length of stay. Animals: An Open Access Journal from MDPI, 9(11), 940. https://doi.org/10.3390/ani9110940
32. Moore, A. M., & Bain, M. J. (2013). Evaluation of the addition of in-cage hiding structures and toys and timing of administration of behavioral assessments with newly relinquished shelter cats. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 8(6), 450–457. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2011.10.003
33. O’Hanley, K. A., Pearl, D. L., & Niel, L. (2021). Risk factors for aggression in adult cats that were fostered through a shelter program as kittens. Applied Animal Behaviour Science, 236(105251), 105251. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2021.105251
34. Ottway, D. S., & Hawkins, D. M. (2003). Cat housing in rescue shelters: A welfare comparison between communal and discrete-unit housing. Animal Welfare (South Mimms, England), 12(2), 173–189. https://doi.org/10.1017/s0962728600025628
35. Porters, N., de Rooster, H., Verschueren, K., Polis, I., & Moons, C. P. H. (2014). Development of behavior in adopted shelter kittens after gonadectomy performed at an early age or at a traditional age. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 9(5), 196–206. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2014.05.003
36. Rochlitz, I. (1999). Recommendations for the housing of cats in the home, in catteries and animal shelters, in laboratories and in veterinary surgeries. Journal of Feline Medicine and Surgery, 1(3), 181–191. https://doi.org/10.1016/S1098-612X(99)90207-3
37. Takeda, C. S. Y., Luchesi, S. H., Martins, F. P., Trindade, P. H. E., Damasceno, A. A. P., de Souza Gomes, I., Dos Santos, R. G., de Souza Monteiro, J. R., & Otta, E. (2024). Cat behaviour in the secure base test: Comparison between owned and shelter animals. Behavioural Processes, 215(104989), 104989. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2024.104989
38. Travnik, I. de C., Teixeira, V. G., Sant’Anna, A. C., & Molento, C. F. M. (2024). Unlocking friendships: The immediate post-adoption human-cat relationship and the relevance of cat personality. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 74, 19–28. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2024.06.003
39. Turken, N., Carrillo, J. E., & Paul, A. (2021). The impacts of mergers, capacity expansion and adoptions on animal shelter performance: A queuing analysis. European Journal of Operational Research, 292(1), 299–310. https://doi.org/10.1016/j.ejor.2020.10.022
40. Vinke, C. M., Godijn, L. M., & van der Leij, W. J. R. (2014). Will a hiding box provide stress reduction for shelter cats? Applied Animal Behaviour Science, 160, 86–93. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2014.09.002
41. Vitale, K. R., & Udell, M. A. R. (2019). The quality of being sociable: The influence of human attentional state, population, and human familiarity on domestic cat sociability. Behavioural Processes, 158, 11–17. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2018.10.026
42. Vitale Shreve, K. R., Mehrkam, L. R., & Udell, M. A. R. (2017). Social interaction, food, scent or toys? A formal assessment of domestic pet and shelter cat (Felis silvestris catus) preferences. Behavioural Processes, 141(Pt 3), 322–328. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2017.03.016
43. Vojtkovská, V., Voslářová, E., & Večerek, V. (2024). Causes of shelter cats mortality in the Czech Republic. Veterinary and Animal Science, 25(100379), 100379. https://doi.org/10.1016/j.vas.2024.100379
44. Vojtkovská, V., Voslářová, E., Večerek, V., & Tomečková, L. (2022). Changes in sociability of shelter cats. Journal of Veterinary Behavior: Clinical Applications and Research: Official Journal of: Australian Veterinary Behaviour Interest Group, International Working Dog Breeding Association, 49, 20–27. https://doi.org/10.1016/j.jveb.2021.10.012